شرح زیارت امام زمان(عج) در روز جمعه توسط استاد موسوی مطلق - جلسه سوم

بسم الله الرحمن الرحیم

السَّلامُ عَلَیكَ یا حُجَّةَ اللّهِ فِی أَرْضِهِ،
السَّلامُ عَلَیكَ یا عَینَ اللّهِ فِی خَلْقِهِ، السَّلامُ عَلَیكَ یا نُورَ اللّهِ الَّذِی یهْتَدِی بِهِ الْمُهْتَدُونَ، وَ یفَرَّجُ بِهِ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ، السَّلامُ عَلَیكَ أَیهَا الْمُهَذَّبُ الْخَائِفُ، السَّلامُ عَلَیكَ أَیهَا الْوَلِی النَّاصِحُ، السَّلامُ عَلَیكَ یا سَفِینَةَ النَّجَاةِ، السَّلامُ عَلَیكَ یا عَینَ الْحَیاةِ، السَّلامُ عَلَیكَ، صَلَّى اللّهُ عَلَیكَ وَ عَلَى آلِ بَیتِكَ الطَّیبِینَ الطَّاهِرِینَ
زیارت امام زمان در روز جمعه را که با همدیگر مرور می‌کردیم رسیدیم به:

السَّلامُ عَلَیكَ یا عَینَ الْحَیاةِ.
عین الحیات دو جمله اساسی دارد: یکی عین هست، که معنای چشمه است. یکی هم حیات است که به معنای زندگانی است. امام زمان چشمه ی حیات
است. چشمه ی حی بودن است، چشمهی زندگانی است. در این باب ما وقتی مراجعه می‌کنیم به روایات، معنای واقعی عین الحیات بودن را تبیین می‌کنند. اما براستی چشمه حیات چیست؟!

باید دانست که این ویژگی فقط متعلق به اهل بیت عصمت و طهارت است که مصداق کامله ی آن هم وجود مقدس امام زمان است.
فضل ازاصحاب امام صادق علیه السلام می‌گوید: من محضر امام بودم، با هم گفت و گو می‌کردیم.
بعد حضرت فرمودند که میدانی عین الحیات چیست؟
گفتم که خدا و فرزند رسول خدا آگاه ترند. امام فرمود: ما عین الحیات هستیم. کسی که ما را بشناسد و ولایت ما را داشته باشد به حقیقت از عین الحیات، آن چشمه حیات نوشیده و خداوند به او زندگانی دائمی در بهشت را داده است و او را از آتش نجات داده‌است.
چشمه حیات یعنی آنکه شما را جاودانه کند، آنکه شما را نگه دارد و آن دلیلی است که شما را به بهشت رهنمون کند (1) .
یا در تفسیر این آیه شریفه إنَّک لاَ تُسْمِعُ الْمَوْتَی (2) ؛ مسلماً تو نمی‌توانستی این سخنت را و این گفتگویت را به گوش مردگان برسانی.
در مجمع البیان ذیل همین آیه آمده است که مقصود، مردمی بودند که به ظاهر زنده بودند ولی در باطن مرده بودند!. تو نمی‌توانستی صدایت را به این مردگان برسانی. معنای باطنی این آیه این است یک عده‌ای حیات فیزیکی دارند که به حسب ظاهر حرکتی دارند، می‌خورند می‌ نوشند و... اما به این که زندگی نمی‌گویند!. این‌ها همه مرده هستند حیاتی ندارند.
حضرت آیت‌الله العظمی وحید خراسانی از مراجع عظام تقلید، تعبیر و تفسیری روی این جمله دارند که در نهایت زیبایی و إتقان و استواری است.ایشان می‌فرماید: که امام زمان،چشمه حیات است. فهمیدن چشمه حیات متوقف بر شناخت اصل حیات است و آن چگونه حیاتی است و منظور از چشمه ی آن چیست، فهم عبارات معصومین محتاج جستجوی موارد استعمال آن کلمات در آیات و روایات و تعمیق و تحقیق در معنای آن‌ها است. امام زمان چشمه ی حیات است، اما باید پذیرفت که درک اصل این معنا از سطح ما خیلی بالاتر است. این واژه در قرآن کریم نیز آمده است و خدای متعال آن را در شب معراج برای پیامبرش تبیین نموده است. مُبیّن خدای متعال است و کسی که برایش تبیین شده، خاتم الأنبیاء است. اگر ما نیز بتوانیم از طریق جستجو و تأمل و درک به مقادیری از آن نائل شویم گوارایمان باد!. دو آیه در قرآن کریم وجود دارد که پرتوی از معنای عین و عین الحیات را برای ما آشکار می‌سازد:

آیه اول این کلام خدای متعال است که می‌فرماید:
قُلْ أَرَأَیتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ یأْتِیكُمْ بِمَاءٍ مَعِین (3) ؛
بگو به من خبر دهید اگر آب در اختیارتان به زمین فرو رود کیست که برایتان آب روان بیاورد؟!
حدیثی که به روایت از شیخ صدوق در تفسیر این آیه شریفه آمده است می‌گوید: ماء معین حضرت حجت بن الحسن است. تعابیر قرآن نزد ارباب اشارات جداً مهم هستند. نکته قابل توجه این جاست که ذات قدسی حضرت حق از آن قدرت بی منتها و کمال و جمال لایتناهی، این اهمیت را به این امر بخشیده است و می پرسد کیست که آب گوارا برایتان بیاورد؟

آیه دوم؛ این کلام خدای متعال است که می‌فرماید:می‌فرماید:
إعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یحْی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَینَّا لَكُمُ الآیاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (4)
بدانید همانا خداوند زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند. به تحقیق آیات حق را برایتان روشن گردانیده ایم، باشد که تعقل کنید.

نکته قابل توجه در این آیه آن است که خدای تعالی کلام خود را به صورت عادی شروع نکرده است، بلکه فرموده است «إعلموا» یعنی بدانید؛ لذا این آیه دلالت می‌کند بر این که مطلبی که پس از آن می‌آید مهم و سزاوار است که قفل فهم آن را با کلید علم گشوده شود!. همانا خداوند زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند.
اما تفسیر و بیان این آیه مربوط به شب مبارکی است که خطاب کننده، خداوند رب العالمین و خطاب شونده اولین شخصیت عالم است که هیچ سبقت گیرنده‌ای براو سبقت نگرفته است وهیچ ملحق شونده‌ای به مرتبه ی او ملحق نشده است و تمام آنها که قبل یا بعد از او بوده‌اند، در رتبه پایین تر از او
قرار دارند. لذا این بیان، از آن گوینده به این شنونده صادر شده است. آن هم در مقامی که خدای متعال از آن به: دَنَا فَتَدَلیَ‌ فَکاَنَ قَابَ قَوْسَینْ‌ أَوْ أَدْنیَ‌: پس نزدیک آمد و نزدیک‌تر شد تا حد نزدیکی او کمان کشیده شده یا کمتر؛ تعبیر کرده است. آنجا خداوند تبیین کرد و رسول مکرم، آن بیان را شنید. از آن جا که خداوند به حبیب خود یعنی نبیّ مصطفی، تصویر فرزندش، امام مهدی را نشان داد و به آن حضرت فرمود به واسطه او زمین را پس از موت آن زنده می‌کنم و به واسطه او بندگانم و سرزمین هایم را زنده می‌سازم، به این سبب در زیارت روز جمعه از آن حضرت به چشمه ی حیات یاد می‌کنند.

اگرچه کلام خدای متعال از نوع و در سطح بسیار عالی است، اما تنها با اشاراتی به آن می پردازیم:
اولاً؛خداوند شبیه امام مهدی را برای حبیب خود نبیّ مصطفی به صورت شخصی قائم نمایاند و به آن حضرت فرمود: و به وسیله قائمِ شما زمینم را آباد می‌سازید. اما به چه وسیله‌ای آن را آباد می‌سازم؟ به وسیله تسبیح، تهلیل، تقدیس، تکبیر و تمجیدم. لذا در آن هنگام است که تفسیر سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ آشکار می‌شود.

لکن عمق و کُنه الله اکبر و لا اله الا الله تا آن هنگام یعنی تا ظهور امام زمان منکشف نمی‌گردد.
و جمله دیگر «به واسطه او دشمنانم را ذلیل و زمین را ارث اولیایم می‌گردانم» در هر یک از این کلمات بحث است و مشیت الهی اراده پروردگار این جا است. و او را به وسیله ملائکه‌ام امداد می‌نمایم تا بر اجرای دستور و آشکار ساختن دینم تأییدش نمایم. در میان أهل فن جمله‌ای که بیشتر مورد توجه قرار گرفته است این است که؛ به وسیله او بندگان و سرزمین هایم را به علم خویش زنده می‌کنم. لذا حقیقتاً; سزاوار است که معنای عین الحیات را از حدیث معراج درک کنیم. اما کدام حیات و کدام چشمه جوشان با اراده حق است که از ازل به نام کسی بوده که خداوند قلبش را چشمه ی حیات علم خود قرار داده است؟
آن قلب به یقین، قلب مبارک حجت بن الحسن است. این چشمه ی حیات و این زندگانی و این حیات بخشیدن به همه چیز است و مصداق کامله‌اش می‌شود روز ظهور امام زمان که همه‌چیز آباد می‌شود و همه چیز زنده می‌شود.
اساساً; بعد از مرگ زمین، انسان‌ها، قلب‌ها، حیوانات، نباتات و جمادات، همه اینها یک حیات واقعی دارند که در روز ظهور مقدس امام زمان، آن امر محققزمان، آن امر محقق خواهد شد.
عبارت بعدی در این زیارت این است:
ألسَّلامُ عَلَیكَ، صَلَّى اللّهُ عَلَیكَ وَ عَلَى آلِ بَیتِكَ الطَّیبِینَ الطَّاهِرِینَ
دراین جا چهارواژه وجود دارد:
واژه سلام؛
واژه صلوات؛
واژه طیبین؛
واژه طاهرین.
سلام به معنای سلامت است. یعنی وقتی ما می‌گوییم السلام علیکم یعنی از جانب خداوند متعال سلامت بر شما ارزانی داده شده است. این معنای سلام
است (5) ، که البته برگرفته از آیات الهی است: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا (6) .
کلمه صلوات را هم مرحوم علامه طباطبایی این چنین معنا می‌فرمایند: کلمه صلوات در اصل به معنای انعطاف بوده است و صلوات خدا بر پیغمبرش به معنای انعطاف او به وی است به وسیله رحمتش!. البته انعطافی مطلق، چون در آیه شریفه، صلوات را مقید به قیدی نکرده است و همچنین صلوات ملائکه به آن جناب، انعطاف ایشان است بر او و این که او را تزکیه نموده، برایش استغفار کنند و صلوات مومنین بر او انعطاف ایشان است به وسیله ی درخواست رحمت برای او (7). لذا مصداق کامله ی سلام و صلوات، نبی مکرم اسلام و اهل بیت عصمت و طهارت هستند و شأنیت آنها یک شأنیتی است که حضرت حق به آنها سلام و صلوات می‌فرستد. یعنی اینچنین جایگاهی را خداوند برای آنها قرار داده است که می فرماید: إنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ؛ اول خدا و بعد از او ملائکه شروع می‌کنند. این دوتا واژه نسبت به نبی اکرم اسلام است و لذا بزرگان ما می‌گویند: ادب به خرج داده وقتی می‌خواهند جمله‌ای را بنویسند. مثلاً می‌گویند امیرالمومنین علیه السلام حالا براو سلام اما سلام کی؟ حالا اگر اراده کنی سلام خدا بر او باد، درست است. اما مثلا تو کسی نیستی که بخواهی سلامت را به آن‌ها نثار کنی؟! مگر این که بخواهی خودت را قطره‌ای در این دریا بیندازی و بگویی علیه السلام و سلام الله علیه!. ادب در این است که شما بگویید سلام الله، علیه سلام الله علیها به حضرت صدیقه طاهره؛ یعنی من اصلاً شأنیتی ندارم که بخواهم سلام به شما بفرستم. لذا سلام خدا بر شما باید بوده باشد به این معنایی که آمده است.
بعد می‌فرماید که این صلوات خدا و علیک بر تو وعلی آل بیتک، سلام بر تو و صلوات خدا. لذا ما الان داریم سلام به امام زمان می‌دهیم بعد می‌گوییم صلوات خدا هم بر تو و آل بیت تو. البته آل بیت که گفته می‌شود، أجداد و أبناء را نیز شامل می‌شود.خب! اهل بیت شما و خانواده شما چه کسانی هستند؟ پدر، مادر و فرزندانت هم هستند، زن و بچه هم هستند. در این فراز دعا، صلوات را خدا می‌فرستد به اهل بیت امام زمان. یعنی هم أجداد حضرت و هم زن و بچه و فرزندان حضرت. البته در دعاهای دیگر هم داریم که ما سلام می‌دهیم به ذریه امام زمان.
اگرچه الان این مسأله واقعاً; به ما مربوط نیست و به معرفت ما هم نمی‌افزاید که ما الان ثابت کنیم که امام زمان زن و بچه دارد یا ندارد؟! به ما چه مربوط است! حالا دارد یا ندارد! که بیاییم بحث کنیم. اما از مجموع ادعیه‌ای که آمده است و در کلمات بزرگان آمده است این مطلب به اثبات رسیده است که امام زمان زن و بچه دارد. اما این که آیا زن و بچه حضرت را می‌شناسند، مقوله دیگری است. چون آنها همان عمر طبیعی را که مردم بصورت عادی دارند، علی القاعده آنها هم دارند. 

بهرحال این موضوع، بحث دامنه داری است که آیا بین مردم زندگی می‌کنند یا در جای دیگری هستند که در وقت خودش باید بحث شود.

اما واژه الطیبین الطاهرین که از ویژگی‌های اهل بیت عصمت و طهارت، هم طیب بودن آنها است هم طاهر بودن آنها است. طیب در مقابل خبیث است. وقتی می‌گوییم طیب، نقطه مقابلش خبیث است.طیب به معنای تزکیه و پاکی درونی یا هر چیزی که در جای خودش برگردد به آن وضع اصلی خودش. این طیب است و لذا اهل بیت طیب هستند.یعنی آن پاکی درون را دارند. از این خصوصیاتی که افراد در درونشان است و بد است و جزء رذایل اخلاقی است در اهل بیت نیست.آن ذوات نورانی پاک هستند. یعنی کینه ندارند، نفاق ندارند.العیاذ بالله هرچه رذایل است آنها از آن مبرّا هستند.
اما طاهر که گفته می‌شود در مقابل نجس است. یعنی اهل بیت عصمت و طهارت، طهارت ظاهری هم دارند.

إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً (8).
در فارسی خودمان به طیب و طاهر میگویند: پاک و پاکیزه. یعنی کسی که هم ظاهرش پاک است، هم باطنش پاک است. چه بسا افرادی داریم که ظاهر
تمیزی دارند، اگرچه این ظاهر هم چند تا معنا دارد، یکی همین ظاهری که داریم می‌بینیم که خیلی شیک و أُتو کشیده و مرتب و منظم ولی باطنش یک آدم خبیثی است که حساب ندارد!. گاهی همین ظاهر لباسش و محاسنش و صورتش درست است ولی آیا او جُنُب نمی‌شود؟ آیا او عادت ماهانه نمی‌شود؟! خُب پس چطور می‌شود! ولی اهل بیت از این چیزها هم به دور هستند. حالا یک کسی را داریم که واقعاً باطن خوبی دارد، اما ظاهرش غلط انداز است، ظاهرش خیلی به هر دو وجه نیست، اما اهل بیت طیب و طاهرند.
جسم آنها به همان معنایی که عرض کردیم و باطن آنها به همان معنایی که عرض کردیم.
طیب و طاهر ویژگی ئی است که وقتی به شخصی اطلاق می‌شود معنایش همین است که عرض کردیم و بیان شد.

هم به مکان اطلاق می‌شود که یک زمینی طیب و طاهر است، هم به مال اطلاق می‌شود، هم به طعام اطلاق می‌شود. این‌ها در قرآن هم آمده است.
حالا در این زیارت شریف سلام می‌دهد به امام زمان. بعد می‌گوید صلوات خدا بر تو و آل بیت تو که این چنین هستند الطیبین الطاهرین
خداوند ما را در زمره پیروان حقیقی آن حضرت قرار دهد. إن شاءالله

_______________________________________________________
(1) شرایع الاخبار فی فضائل ائمه الاطهار/ج 3/ح 14/ص 25.
(2) نمل/ 80.

(3) مُلک/30.

(4)  حدید/17.

(5) العین/ج 7/ص 265.
(6) احزاب/56.

(7)  المیزان/ج 16/ ص 507.

(8)  احزاب/33.