شرح خطبه ی شقشقیه نهج البلاغه توسط حجت الاسلام موسوی مطلق - بخش اول

بسم الله الرحمن الرحیم
شرح خطبه ی شقشقیه
 بخش اول
تحلیلِ معصومِ مظلومِ مقتدر
شاهد آنگاه که تحلیل کند، تحلیل او بسیار مهم، جذّاب و قابل تأمّل است. خبر و تحلیل وقتی از معصوم باشد مطابق واقع است.
با توجه داشت که تحلیل حین خبر ممکن است دچار تغییر گردد و لکن تحلیل بعد از گذشت زمان فراوان جای تأمّل دارد.
 تحلیلِ معصومِ مظلومِ مقتدر، سوزناک و شنیدنی است.
خطبه ی شقشقیه تاریخ تحلیلی سه دهه بعد از پیامبر عظیم الشّأن اسلام است و شعله ای کوچک از آتش سوزناک قلب امیرالمؤمنین می باشد که برای لحظاتی شعله‌ور گردیده است. این خطبه نمایش صبر و مقاومت، عقلانیت و شجاعت، ایثار و حکمت است.
 راوی خطبه:
راوی خطبه جناب ابن عباس است که مورد اتّفاق و قبول فریقین است و هر دو گروه روایات فراوانی از او نقل کرده و او را موثّق می دانند.
ابن‌ عباس مفسر قرآن، امیرالحاج و کارگزار امیرالمؤمنین علی ‌بن ‌ابیطالب علیه ‌السّلام در بصره بود. او معتقد به جایگاه اهل بیت عصمت و طهارت و در دفاع از اهل بیت علیهم السّلام 70 مناظره داشته است. ( از جناب ابن عباس ۷۲ مناظره ثبت شده که ۷۰ مناظره آن در دفاع از اهل بیت عصمت و طهارت است)( الغدیر، ج ۲،  ص 206 و جلد 10، ص 342)
در کتاب مروّج الذّهب درباره او چنین گفته شده: گریه ی بر علی و حسن و حسین او را نابینا کرد.( مروّج الذّهب، مسعودی، ج3، ص 108)
همچنین مرحوم علّامه حلّی در وصف شخصیّت ابن عباس می‌ نویسد:
کَانَ مُحِبّاً لِعَلي‌(علیه‌السلام)  وَ تلميذه، حاله في الجَلالَة وَالإخْلاصِ لأميرالمؤمِنينَ‌(علیه‌السلام)  أشْهَر مِن أنْ يخفى.
ابن‌عباس از محبان و شاگردان امیرالمؤمنین علیه السلام بود و جلالت و اخلاص او نسبت به امیرالمؤمنین علیه السلام مشهورتر از آن است که مخفی شود.( علامه حلی، خلاصة ‌الاقوال، ص190)
ابن عباس در سه جنگ: جمل، صفّین و نهروان در خدمت امیرالمؤمنین علیه السّلام بوده است.
 زمان و مکان خطبه
 زمان ارائه ی خطبه علی القاعده با توجه به فرازهای نقل شده از تاریخ که در این خطبه مطرح گردیده است اواخر عمر مبارک حضرت (دو سه سال آخر)
مکان ارائه ی این خطبه سوزناک بنا بر نقل علّامه شیخ مفید در کوفه و در رحبه بوده است.(ارشاد، ج ۱، ص ۲۸۷ )
رحبه به صحن مسجد نیز گفته می ‌شود. سکویی در وسط مسجد کوفه بوده است که امام در آنجا مردم را موعظه میکرده اند. وقتی گفته می شود امیرالمؤمنین غنائم خوارج را در رحبه ریخت مقصود همین مکان است.( المغرب، مطرزی، ج۱، ص ۳۲۴)
به دلیل همین انتساب مکان، به امیرالمؤمنین می‌گفتند: صاحب الرّحبه و این اسم در دوران تقیّه برای امیرالمؤمنین به کار برده می شد.( الطراز الاول، مدنی، ج ۲، ص ۱۶۱)
سند خطبه
علاوه بر حضرت علّامه سیّد رضی در نهج البلاغه، بسیاری دیگر از بزرگان نیز حتّی قبل از سیّد رضی آن را نقل کرده اند. مرحوم علّامه امینی در الغدیر ۲۸ طریق دیگر به جز سیّد رضی نقل نموده است.( الغدیر، ج ۷، ص 109 الی 115)
نام خطبه
نام خطبه برگرفته از کلام آن حضرت است. آنگاه که یک فضولِ بی ادب کلام امیرالمؤمنین علیه السّلام را قطع و یک سوال بی جا پرسید!! سپس ابن عباس از حضرت درخواست کرد که کلام خود را ادامه دهد. امام در پاسخ فرمود:
هَیْهاتَ یَابنَ عَبّاسِ! تِلْکَ شِقْشِقَة هَدَرَتْ ثمَّ قَرَّتْ.
هیهـات اى پسر عبـاس، این آتش درونى بود که شعله کشید سپس فرو نشست(نهج البلاغه، خطبه 3، ترجمه استاد انصاریان)
ادامه دارد.....