خلاصه تقریر درس فقه مقارن استاد حجت الاسلام موسوی مطلق - جلسه شانزدهم

بسم الله الرحمن الرحیم
یکی از موارد اختلاف بین شیعه و دیگران، اختلافات در امر وضو می باشد، اولین اختلاف در باب وضو حکم مضمضه و استنشاق است.
مضمضه عبارت است از: آب در دهان کردن و چرخاندن آب در دهان و بیرون ریختن آن.
استنشاق عبارت است از: آب را بداخل بینی کشیدن.
ذکر این نکته در ابتدای بحث ضروری بنظر می رسد و آن اینکه: وضو تا زمان عثمان بهمین صورتی که امامیه اکنون به آن عمل می کنند بوده است از زمان عثمان طریقه ی وضو بدلائلی که در مباحث کلامی و تاریخی قابل بررسی است، تغییر کرد فلذا اهل سنت به پیروی از عثمان به این طریق وضو می گیرند ولکن شیعیان به پیروی از اهل بیت علیهم السلام به همان سیرۀ رسول الله مقید و معتقد می باشند.
مذاهب اسلامی درباب مضمضه و استنشاق در وضو چند نظر دارند:
_ بعضی هر دو را در وضو و غسل واجب می دانند؛
_ بعضی هر دو را در هر دو مورد مستحب می دانند؛
_ بعضی در غسل جنابت واجب و در وضو مستحب می دانند؛

نظر اهل سنت
ماوردی صاحب کتاب الحاوی الکبیر (ج ۳، ص ۱۰۳) اقوال را به چهار مورد تقسیم کرده است:
الف) مذهب شافعی و مالک؛ که هر دو وضو و غسل مستحب است.
ب) مذهب عطا و ابن ابی لیلی و اسحاق؛ به اینکه هر دو در وضو و غسل واجب است.
ج) قول احمد و داوود و ابوثور؛ به استنشاق در وضو و غسل واجب، ولی مضمضه و در هر دو مورد مستحب است.
د) قول ابو حنیفه و دو شاگردش و سفیان ثوری؛ به اینکه مضمضه و استنشاق در غسل واجب و در وضو مستحب است.

امامیه

علماء امامیه قائل به استحباب در موضوع مضمضه و استنشاق هستند و ترک آن را موجب ابطال یا اخلال در وضو نمی دانند.
شیخ مفید در المقعه
شیخ طوسی در النهایه
علامه حلی در تذکره الفقهاء
و علما متأخرین هم در رسائل عملیه و حواشی بر عروه بر همین قول هستند.

نقد وجوب
شیعه قائل به وجوب نیست و قائلین به وجوب را نقد می کنند، چرا که:
اولاً: در آیۀ وضو هیچگونه اشاره ای به مضمضه و استنشاق نشده است؛
ثانیاً: روایات که از طریق شیعه و سنی نقل شده دلالت و صراحت به سنت بودن آن از ناحیۀ پیامبر عظیم الشأن اسلام دارد؛
ثالثاً: این دو عضو، از اعضای باطن هستند و از اعضای ظاهر نیستند که شستن آن واجب باشد. همانند دو چشم آیا شستن درون چشم هم واجب است؛
رابعاً: آنان که در جنایت قائل به وجوب هستند: آیۀ وَإِنْ کُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا، اطهار بمعنای کشیدن آب بر ظواهر بدن است.
ذکر این چند نکته هم ضروری بنظر میرسد:
۱_
روایاتی که دال بر انجام دادان مضمضه و استنشاق نمودن پیامبر اکرم را دارد همگی حمل بر استحباب است، چرا که پیامبر اکرم مقید به انجام مستحبات هم بوده و همۀ سنت ها را انجام می داده است ولکن در مقام آموزش و سوال واجبات را ابتدا بیان می فرمودند مانند آن هنگام که حضرت به اعرابی وضو را تعلیم فرمود و ذکری از مضمضه و استنشاق به میان نیاوردند.
۲_
بین وضو و غسل تفاوت و فرق های اساسی وجود دارد.
۳_
قائل شدن اینکه چون مشقت ندارد، پس واجب است، شبیه به مزاح است، مشقت نداشتن دلیل بر انجام دادن نیست.