شرح زیارت امام زمان(عج) در روز جمعه توسط حجت الاسلام استاد سیدعباس موسوی مطلق - جلسه اول

بسم الله الرحمن الرحیم
شرح زیارت امام زمان در روز جمعه اساسا" فلسفه شناخت امامان معصوم صلوات الله علیهم اجمعین به چند طریق حاصل می شود:
طریق اول، طریق قرآن است که ما اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) را از آینه و دروازه قرآن بشناسیم و معرفت به آن ذوات مقدس پیدا کنیم که عموما" منابع تفسیریِ مفسرین عالیقدر از سده های نخستین اسلام تاکنون، ما را به این مهم رهنمون می نمایند.ضمن آنکه باید دانست، فقط کسانی که أنس حقیقی با قرآن دارند، متوجه می شوند که دریچه » و نورانی که از « ذوات مقدس » این شناخته می شوند، فرسنگ ها با برداشت « قرآن سطحی دیگر افراد که از زوایای دیگر به حضرات معصومین می نگرند فاصله دارند!.

به تعبیر یکی از بزرگان و مراجع معظم تقلید (1) که فرمودند: اصلاً قرآن آمده است برای معرفی اهل بیت. اهل بیت یعنی معرفی قرآن و این دو ثقل هستند و دو یادگار پیامبر عظیم الشان. اسلام هستند(2) است. روایاتی « روایات » طریق دوم، طریق که امامان معصوم از پیامبر عظیم الشان و اهل بیت آن بزرگوار در معرفی خودشان بیان کرده اند. این روایات، بخشی از آنها در معرفی وجود مبارک خودشان است که می توان با تفکر در این احادیث،با ابعاد وجودی اهل بیت بیشتر آشنا شد. بخش دوم از این روایات، در موضوعات دیگر است. مثلاً روایاتی که در باب فقه و علوم دیگر آمده است. لذا در باب احکام، وقتی بیانات اهل بیت را در باب احکام با غیر اهل بیت، مقایسه میکنیم پی به عظمت آنها می بریم. آنها به منبع نور وصلند. در حقیقت آنها خودِ نور هستند. آنها راسخان در علم هستند. از باب علمی نکته ای که لازم است گفته شود آنکه بحث « فقه مقارن » وقتی در حوزه های علمیه بحث می شود یک فلسفه اش این است که عظمت اهل بیت نمایش داده شود. در مسائل اعتقادی هم، توحید نیز این چنین است و یا اصل معاد که اهل بیت معرفی می کنند تفاوت ماهوی دارد. در مسائل اخلاقی هم روایتی که در باب اخلاق مطرح شده است نیز به همین کیفیت است.

یک طریق و یک راه دیگر شناخت اهل بیت از طریق أدعیه است.آن أنوار مقدسه وقتی دعا می کردند و با خدا حرف می زدند، از رهگذر سخن گفتن آنها با خدا، اهل بیت نیز شناخته می شوند. یعنی به حقیقت، انسان می فهمد که آنها چگونه خدا را عبادت میکنند، چطور خدا را می خوانند و لذا از طریق همین دعاهاست که به عظمت اهل بیت پی می بریم.مثلا" دعای کمیل را که می خوانید، می بینید این أمیرالمومنین امام علی است که دارد با خدا حرف می زند، اما شما قوی می شود!. بعد در انتهای دعای کمیل می ببینید چه با عظمت مردی از او این عبارات صادر شده است.

یا در مناجات شعبانیه که می خوانید، در فرازهای آن دقت کنید. حقیقتاً پی به عظمت اهل بیت عصمت و طهارت می برید. بقیه ادعیه نیز همینطور است.
یک طریق هم طریق عقل است. هر کسی که قوه عاقله او به کمال رسیده باشد، اهل بیت را می شناسد. چون قوه عقل به غیر از نور رهنمون نمی کند. قوه عقل به غیر ازصلاح راهنمایی نمی کند. لذا از طریق قوه عاقله می شود پی به عظمت اهل بیت برد و آن بزرگواران را شناخت.

یک طریق هم طریق زیارت این بزرگواران است. می توان از دروازه زیارات، امامانمان را بشناسیم. اما باید توجه داشت که باشد. « مأثوره » شرط آن زیارت این است که یعنی از امام معصوم علیه السلام صادر شده باشد و فقط امام آن را بیان کرده باشد. این یک طریق بسیار فوق العاده ای است که اهل بیت وقتی می خواستند خودشان را از این دریچه معرفی کنند، اینگونه معرفی می کردند. این جاست که پی به عظمت این خاندان می بریم، چون غیر از خودِ اهل بیت که نم یتوانند آنان را معرفی کنند،کوچک که نمی تواند بزرگ را وصف کند!. اما خودِ این ذوات مقدس هستند که به واقع خود را در این أدعیه معرفی کرده اند. لذا وقتی زیارت شریف جامعه کبیره را م یخوانید، انسان از این همه عظمت دچار حیرت می شود. الله اکبر! از این همه عظمت. بیش از ۴۲۰ فضیلت از فضایل امامان معصوم، آنجا از لسان نورانی امام معصوم بیان می شود. اگرچه در انتهای این زیارت دارد که: مَوَالِی لاَ أحْصِی ُ ثَنَاءَ کُمْ وَ لاَ أبْلُغُ َ مِنَ المدحِ کُنْهَکُمْ وَ مِنَ الْوَصْفِ قَدْرَکُمْ؛ ای موالی من اصلا نمی شود ثنای شما را شمارش کرد، غیر قابل شمارش است.

نکته مهم آنکه چند چیز غیر قابل شمارش است: یکی نعمت های پروردگار است. و إن تعدوا نعمةالله لاتحصوها(3)  نعمت های پروردگار، غیر قابل شمارش است. یکی هم فضائل و مناقب اهل بیت عصمت و طهارت است.

اما گفت:
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید (4)
به یاری خداوند متعال یکی از زیارات امام زمان روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء را مرور می کنیم. زیارت امام زمان(عج) در روز جمعه امامان ما برای هر روز هفته، یک زیارت نامه هایی دارند که بوسیله آن، امام را زیارت می کنند. روز جمعه هم که روز امام زمان است یک زیارت مخصوصی دارد. البته در این روز، دعاها و زیارات دیگری داریم که متعلق به امام عصر است، مثل دعای شریف ندبه، و یا صلوات ابوالحسن ضراب اصفهانی که خواندنش در عصر جمعه وارد شده است. یکی هم زیارت مختصر که مورد بحث ماست. این زیارت از امام زمان است که سید بن طاووس نقل کرده و در مفاتیح الجنان هم آمده است.
این زیارت با سلام آغاز می شود: السَّلامُ عَلَیكَ یا حُجَّةَ اللهِ فی ِأرْضِهِ َ...

اولین ویژگی امام زمان در آیینه این زیارت، حجت خدا بودن آن بزرگوار در زمین است. ائمه معصومین ما و نیز وجود مقدس حجت بن الحسن، حجت پروردگار در زمین، در آسمان، در دنیا و در آخرت هستند، لذا در آن زیارت شریف می گوید:
حجتك علی من فوق الارضِ َََو مَن تَحت الثَّری...
حجت است بالای زمین و در اعماق زمین تحت الثری یا در زیارت شریف جامعه کبیره می خوانیم: حججِ اللهِ عَلَی أهلِ َالدُّنْیا وَ الآخَِْرِة وَ الْأوَلی .
حجت هم به معنای برهان است، به معنای استدلال است، به معنای دلیل است، لذا اهل بیت دلیل خدا هستند.برهان خدا هستند. استدلال خدا هستند. یعنی اگر بخواهیم خدا را بشناسیم، از طریق اهل بیت باید بشناسیم.

خداوند که می خواهد خود را معرفی کند از این طریق معرفی می نماید. می خواهد به شما پاداش دهد، از این طریق به شما پاداش می دهد. لذا دلیل پاداش، اهل بیت هستند. البته اگر می خواهد عذاب انجام دهد هم از این طریق انجام می دهد. وجود مقدس حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام به هشام فرمود:
هشام، إنَّ للّه تعالی عَلَی الناسِ حجتینِ:ََُّ حُجَّةً ظاهِرَةً، و حُجَّةً باطِنَةً، فأمّا الظاهِرَةُ فَالرُّسُلُ و الأنبیاءُ و الأئمة َُّعلیهم السلام، و أمّا الباطِنَةُ فَالعُقولُ.(5)
فرمود: هشام! خداوند دوحجت دارد. یکی حجت ظاهر ودیگری حجت باطن.حجت ظاهر پروردگار عبارت است از: أنبیاء و مرسلین و امامان معصوم و حجت باطن پروردگار عبارت است از عقل.
جایگاه عقل در روایات اهل بیت، جایگاهی بس رفیع بیان شده است. اگر می خواهید حجت ظاهر را بشناسید به کمک حجت باطن، یعنی عقل امکان پذیر است.همچنان که اگر می خواهی حجت باطن پروردگار یعنی عقل را بشناسید، باید از طریق حجت ظاهر یعنی انبیاء مرسلین و ائمه اطهار بشناسید، چون حجت ظاهر و باطن، مکمل همدیگر هستند. در این زیارت امام زمان را این سلام بر تو ای دلیل»: چنین زیارت می کنیم پروردگار، حجت پروردگار در زمینِ پروردگار، زمین مال خداست، حجتش شما هستید که در این زمین قرار دارید » در سایر زیارات هم به همین عبارات آمده است.

السلام علیک یا حجت الله و دلیل ارادته(6)
از آثار وجود حجت الهی این است که اگر حجت پروردگار نباشد، زمین اهلش را فرو می برد، یعنی سبب آرامش زمین، حجج الهی هستند.
در دعای شریف عدیله داریم و بوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الأرْضُ َْ وَ السَّمَاءُ،

اصلا" به وجود حجت و امام است که زمین و آسمان در جایگاه خود قرار گرفته است. در همین دعای شریف ندبه داریم: اَیْنَ السَّبَبُ المتصلُ بَیْنَ الارْضِ والسماء؛کجاست آن سبب اتصال زمین و آسمان.
به این اندازه التفاتی زنده دارد آفرینش را که
اگر نازی کند فرو ریزد قالبها!
اگر یک لحظه امام زمان، نظرش را بردارد، قیامت به پا می شود!. قیامت که به پا شود آن زمان است که: « اذالشمس کورت »(7) این قاعده مربوط به چست؟چرا خورشید خاموش می شود. چون حجت پروردگار از این عالم به عالمی دیگر رفته است. دیگر همه چیز تمام می شود. او نباشد هیچ چیز وجود ندارد. دوام و بقا و حیات همه چیز به وجود حجت است.
«لا تَبْقَی الأرْض َْ بغیرِ إماٍم حُجَّةِ اللهِ عَلَی عِبَادِه»(8)  در روایتی داریم که: « لولا الحجه لساخت »

اگر حجت نباشد زمین اهلش « الارض باهلها »(9)  را فرو می برد. چون آنها امان هستند. لذا باید همواره توجه داشت که زمین حتی یک لحظه هم خالی از حجت نمی شود .
امیرالمومنین امام علی فرمود: یک لحظه، یک ساعت اگر حجت الهی نباشد، زمین اهلش را فرو برده است. ساعه واحده للحجه الله ساخت به اهلها(10)  امام صادق (ع) فرمود: حجت برای این است یعرفُ اَلْحَلاَلَ وَ اَلْحَرَامَ؛ برای این که شما حلال و حرام را بشناسید.(11) حجت نباشد شما به چه دلیل می خواهید بگویید یک چیزی حلال است و یا حرام است.این مهم فقط کار حجت است.
یدْعُو النَّاسَ إلی سَبِیلِ اللهِ: حجت برای این است که مردم را به سمت خدای متعال دعوت کنیم. داعی الله هستند. در زیارت آل یاسین هم ‌داریم:
السلام علیک یا داعی الله. یکی از ویژگی‌های پیغمبر هم همین است، داعی است. او دعوت به سمت خدای متعال می‌کند.
یا ایها النبی انا ارسلناک شاهداً و مبشراً و نذیراً و داعیاً الی الله باذنه و سراجاً منیراً.(12)
در القاب وجود مقدس حضرت ولی عصر خود حضرت حجت آمده است: حجت الله فی الارض؛حجت العصر؛حجت الزمان؛حجت الخلف؛

اگر می‌خواهید در روز جمعه امام زمان را زیارت کنید بگویید:
السَّلامُ عَلَیكَ یا حُجَّةَ اللّهِ فِی أَرْضِهِ؛ او حجت الهی در زمین و آسمان است. اما در این زیارت به این جایگاه او یعنی حجت الهی در زمین بودن، اشاره دارد.
چون قرار است اصلاح عالم از زمین آغاز شود و روز جمعه هم روز ظهور حضرت ولی عصر(عج) است، لذا نقطه آغازین را این چنین بیان می‌کند. چون در همین

هَذَا یوْمُ الُْجُمَعةِ وَ هُوَ یوْمُكَ الْمُتَوَقَّعُ فِیهِ ظُهُورُكَ؛

او می گوید از زمین آغاز می شود، آن هم از نقطه ای از زمین آغاز می شود که اولین جایی است که سر از آب بیرون آورده است،و آن در. مکه معظمه است!(13)
عبارت بعدی می فرماید:
السَّلامُ عَلَیكَ یا عَینَ اللهِ فی ِخلقِهِ؛
سلام بر تو ای که حجت خدایی در زمین و چشم خدایی در بین مردم!.
وقتی کسی امام زمانش را این چنین زیارت می کند، آن حالت حضور به او دست می دهد و آن معرفت را نسبت به امام زمان پیدا می کند که امام ما چشم خدا در بین مردم است. یعنی امام زمان همه جا حاضر و ناظر است، همچنانی که به فرموده امام راحل(ره) عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت نکنید.بنابراین عالَم محضر حضرت ولی عصر است، در محضرحضرت ولی عصر معصیت نکنید و ازخود آن بزرگوار هم بخواهیم که ما را از معاصی حفظ بفرماید.

شاهد این مدعا درسوره مبارکه توبه آیه شریفه ۱۰۵ آمده است: قلِ اعْمَلُوا فَسَیرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ والمؤمِنُونَ.َُْْ هم خدا هم میبیند عمل شما را، خب دیگر چه کسی می بیند؟!
وَرَسُولُهُ و رسول او والمؤمِنُون که در تفسیر شریف نورالثقلین داریم المومن هم الأئمه که مقصود از مومن در این آیه شریفه ائمه معصومین هستند که می بینند و لذا این هم از ویژگی منحصر به فرد همه اهل بیت عصمت و طهارت است.
در زیارت امیرالمومنین علی بن أبیطالب علیه السلام نیز داریم: عین الله الناظره که دوست و دشمن به این جمله ناب اعتراف دارند که امام زمان و اهل بیت این چنین بودند.همچنان که امیرالمومنین نیز چشم خدا بوده است. در یک نقل قابل توجه که شیعه و سنی نقل کرده اند و این نقل در منابع اهل سنت آمده
است: روزی در طواف خانه خدا که علی بن ابیطالب نیز حضور داشت، شخصی در حینطواف جسارتی کرد و یک عمل خلاف شرع مرتکب شد. امیرالمومنین، سیلی محکمی به گوش او زد. آن شخص بلافاصله پیش خلیفه رفت و از امام علی علیه السلام شکایت کرد.گفت من داشتم طواف می کردم که ابوالحسن آمد و یک سیلی محکم گوشم زد!. عمر بن خطاب گفت: قد رای عین الله و ضرب یدالله(14)

چشم خدا دید و دست خدا هم زد!
ببینید این نقل بسیار مهم است که اهل سنت قبول دارند او عین الله و یدالله است. امام رضا علیه السلام در وصف وجود مقدس امام زمان فرموده است:
عینكَ الناظِرَةِ بإذنكَ و َشاهدكَ عَلَی؛ عِبَادِك(15)
در این زیارت و در عبارت بعدی میخوانیم:

السَّلامُ عَلَیكَ یا نُورَ اللهِ الذی ِ یهتدی بِهِ الْمُهْتَدُونَ، وَ یفَرَّجُ بِهِ عنِ المؤمنینَ؛ ِِ
سلام بر تو ای نور خدا که هر کس بخواهد هدایت بشود به واسطه نور هدایت می شود و خدا به واسطه این نور گشایش در کار مومنین ایجاد می کند. اساسا" یکی از خصایص آن بزرگواران، نورالله بودن در ظلمات زمین است. السلام علیک یا نورالله فی ظلمات؛ الارض(16)
در تأیید این فراز از زیارت به این آیه شریفه دقت نمایید:
یریدُونَ لیطفئوا ُنُورَ اللهِ بأفواههمْ ََِِْ والله ََُّمُتِمُّ نورِهِ وَلَوْ کرهَِ الکافرُونَ ِ.(17)
این ها می خواستند نور خدا را با فوت کردن خاموش کنند،ولی خدا نورش را تمام کرده است. لذا اهل بیت، نور خدا هستند و آن نور با آمدن امام زمان کامل می شود.

و باز در در قرآن کریم می خوانیم: أشرقتِ الأرْضُ َْ بنورِ ربهاَِ. (18)روزی که زمین به نور پروردگارش روشن می شود. که رب الارض در ذیل این آیه آمده یعنی امام الارض.
در زیارت شریف جامعه کبیره این آیه را این طور معنا می کند:
وَ اشرقتِ الاَرْضُ بنورکُمْ ؛ِ و زمین با نور شما روشن می شود. براستی هر کس در تاریکی گم شده باشد چطور باید راه را پیدا کند؟! باید نور باشد که او بتواند راه را پیدا کند و لذا امام زمان آن نور خدایی است که الذِی یهتدی بِهِ المُهْتَدُونَ ،ْ هر کس می خواهد هدایت شود از طریق آن ذوات مقدسه هدایت می شود. جابربن عبدالله انصاری این صحابی بزرگ پیامبر می گوید: روزی در مسجد کوفه دیدم امیرالمومنین نشسته است و با انگشت مبارکشان چیزی روی زمین می نویسند ولبخندی هم برلب دارد!. عرض کردم یا علی! چرا در فکری و لبخند می زنی؟! فرمود: در این فکرم که مردم چرا آیات را نمی فهمند؟ عرض کردم مگر الان آیه خاصی در نظرتان است؟

فرمود: بله.
اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الأرْضِ َْ مَثَلُ نورِهِ کمشکاةٍ فیها مصْباحٌ المِصْباحُ فی زجاجة ٍَُالزُّجاجَةُ کأنَّها ََ کْوَکبٌ دُرِّی یوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مبارکةٍ زیتونة ٍََُلا شرْقِیةٍ وَ لا غربیة ٍَِْیکادُ زَیتُها یضی ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نورٍ یهْدِی اللَّهُ لنورِهِ مْن یشاءُ وَ یضربُ اللَّهُ الْأَمْثال للناس وَ اللَّهُ بکُلِّ شی ء ٍعَلیمٌ؛
مشکات، حضرت محمد است؛ مصباح، من هستم؛ زجاجه، حسن و حسین هستند؛ کوکب دُرّی، علی بن الحسین است؛ شجره مبارکه، محمد ابن علی است؛ زیتونه، جعفر بن محمد است؛ لاشرقیه، موسی بن جعفر است؛ لاغربیه، علی بن موسی است؛ یکاد زیتها یضی، محمد بن علی است؛ و لو لم تمسسه نار، علی بن محمد است؛ نور علی نور، حسن ابن علی است؛ و یهدی الله لنوره من یشاء، مهدی است که درود بر آنان باد.(19)

در این آیه چند بار کلمه نور آمده است:
اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الأرْضِ؛ َْمَثَلُ نورِه؛ نُورٌ عَلی نورٍ؛ یهْدِی اللَّهُ لنورِه؛ باز در روایت داریم که یستضیعون بنور ولایته فی غیبته مردم از نور ولایت او در زمان غیبت استفاده می کنند.(20) از جمله ویژگی های امام زمان و از خصائص آن بزرگوار این است که نورالباهر است. نورالباهر یعنی نور خیره کننده!

و نیز در روایت داریم که آن حضرت نورالاتقیا یعنی روشنی متقین و با تقوایان است.لذا انسان با تقوا یک نوری دارد که آن نور به واسطه امامپ زمان کسب می شود.
إِن تَتَّقُوا اللَّهَ یجعَل لَکُم فُرقانًا (21)
اگر تقوا پیشه کنید خدا به شما فرقان می دهد که حق و باطل را ببینید. اما به واسطه چه چیزی تشخیص می دهید؟ بوسیله نور. خب نور کیست؟! نور،امام زمان است،
همان که نورالأتقیاست. او نورالأصفیاست که روشنی برگزیدگان است.
او نورالأنوار است که روشنی روشنایی هاست.
او نور خداست که روشنی و هدایت است.
او نورالأرض است که نور زمین است.
این نور که در این زیارت به آن تأکید ویژه شده است، خاصیت ویژه ای هم دارد که در این سلام دو.

خاصیتش آمده است:
اول پیدا کردن راه است برای هرکه طالب هدایت است.
دوم وَ یفَرَّجُ بِهِ عنِ المؤمنینَ ِِ
که به واسطه این نور است و گره از کار مومنین باز می شود و غم از دل آن ها می رود و گشایش به وجود می آید برای آن ها. چه در زمان غیبت و چه در زمان
حضور آن حضرت.
یعنی مردم! اگر طالب گشایش هستید بروید
دنبال امام زمان. اگر طالب هدایت هستید بروید
دنبال امام زمان. این امام زمان است که انسان را هدایت می فرماید. ما که ایمان داریم به آن بزرگواران و می خواهید غم از دلمان برود و گشایش در کارهایمان بیاید،راهی جز چنگ زدن به این آستان نداریم.
وَ یفَرَّجُ بِهِ عنِ المؤمنینَ؛ ِِ فرج کامل در زمان ظهور اتفاق می افتد!
باز خودِ حضرت فرمود: و أکثِرُوا الدُّعَاء بتعجِیلِ الفرجِ
برای فرج من زیاد دعا کنید چون برای خودتان فرج حاصل می شود

یکی از اهل معنا می گفت: کرارا" باید زیاد دعا کرد برای حضرت ولی عصر. برای گشایش کارها و این عبارت اللهم عجل لولیک الفرج را هم زیاد بگویید، أذکاری که انسان باید مداومت داشته باشد همین ذکر فرج است که سبب گشایش کارهای ما می شود. و لذا اینگونه سلام می دهیم:
السَّلامُ عَلَیكَ یا حُجَّةَ اللهِفی أرْضِهِ، َ
السَّلامُ عَلَیكَ یا عَینَ اللهِ فی ِخلقِهِ
،َْ السَّلامُ عَلَیكَ یا نُورَ الله الذی ِ یهتدی بِهِ المُهْتَدُونَ، وَ یفَرَّجُ بِهِ عنِ المؤمنینَ ِِ
امیدوارم خداوند به برکت امام زمان همه ما را مشمول هدایت خاصه آن حضرت بفرماید.
إن شاءالله

_____________________________________________________________

(1)(حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی)

(2) (حدیث شریف ثقلین)

(3) (نحل/آیه ١٨)

(4)(مثنوی معنوی)

(5) (أصول کافی،ج ١،ص ١٦)

(6) (زیارت شریف آل یس)

(7)(شمس/1)

(8) (کافی/ج3/ص178)

(9) (غیبت نعمانی/ص ١٥٥)

(10) (اثبات الهداة/ج ٥/ص ١٥٤)

(11)( علل الشرایع/ج ١/ ص ٦٥١)

(12) (احزاب/45،46)

(13) (اشاره به دحوالارض)

(14) (کنزالعمال/ج ٥ ص ٤٦٢ ، النهایه ابن اثیر عبدالرزاق/ ج10، ص410)

(15) (مصباح المتهجد/ج ١/ص ٤٠٩)

(16) (مفاتیح الجنان/زیارت مشترک کاظمین)

(17) (صف/ ٨)

 (18)(زمر/69)

(19) (المحجة/سید هاشم بحرانی/ ذیل آیه نور.)

(21)(انفال/29)