خلاصه تقریر درس فقه مقارن استاد حجت الاسلام موسوی مطلق - جلسه هفتم

بسم الله الرحمن الرحیم
عقل
عقل امتیاز بشر از سائر مخلوقات است، جان داران دارای شعور هستند ولی عقل فقط مخصوص ابناء آدم است.
عقل حجت درون است که خداوند عطاء فرموده است.
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند:
إنَّ للّه ِِ عَلَى النّاسِ حُجَّتَینِ : حُجَّهً ظاهِرَهً ، و حُجَّهً باطِنَهً ، فأمّا الظّاهِرَهُ فَالرُّسُلُ و الأنبِیاءُ و الأئمَّهُ علیهم السلام ، و أمّا الباطِنَهُ فَالعُقولُ .
امام کاظم علیه السلام : خداوند را بر مردمان دو حجت است: حجتى بیرونى و حجتى درونى. حجت بیرونى همان فرستادگان و پیامبران و امامان علیهم السلام هستند و حجت درونى همان خردها.
عقل أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَه است.
عقل محبوترین مخلوق خداست، با عقل بهشت کسب و خداوند عبادت میشود.
میزان پاداش افراد بر حسب عقل آنان است.
عقل در لسان عوام یک معنا دارد که عموماً مقصود عقل معاش است.
فلاسفه عقول عشیره دارند، و خلاصه هر کسی از ظن خود شد یار من.
اصل عقل در آئینه روایات می شود:
همان قوه تشخیص و ادراک و وادار کننده انسان به نیکی ها و صلاح و بازدارنده از شر و فساد و تباهی است.
عقل در لغت چنانچه راغب اصفهانی نوشته است:
عقل به قوه ای گفته میشود که برای پذیرش علم آماده است و به علمی که انسان از این قوه استفاده می کند عقل گویند، اصل عقل امساک و نگهداری است مانند نگهداری شتر با عقال.
قوۀ تشخیص خوبی ها و بدی را قوۀ عاقله گویند و این کار را تعقل می نامند.
عقل از منابع چهارگانه استنباط احکام ماست و از ادلۀ اربعه می باشد. فلذا فقه شیعه بهره مند از مُدرکات عقلی و نظیری و عملی است، البته بعضی معتقدند به شرطی که این مدرکات عقلی، قطعی و یقینی باشد.
مهمترین خدمت عقل در این عرصه کمک به فهم کتاب خدا و سنت حضرات معصوم صلوات الله علیهم اجمعین می باشد.
آنچه حائز اهمیت است احکام صادرۀ از عقلی که بر اساس عقل سلیم که صاحب آن دارای عقل سلیم است و مطابق با فطرت باشد، حجت است.
معولاً مُدرکات عقلی در دو عرصه از استنباط استفتده می گردد.
۱_ در تشخیص روابط میان احکام
۲_ در تعیین وظیفه عملی مُکلف به هنگام شک در حُکم شرعی

مباحث پیرامون عقل، مستغلات عقلیه، عقل نظری، عقل عملی، اصول عملی عقل و... در مباحث اصول قابل بحث است و در اینجا به همین مقدار کفایت باید کرد.
در قرآن مجید در ۳۰ سوره و ۴۹ مرتبه به عقل اختصاص دارد.
نکته پایانی اینکه دیدگاه علماء و مراجع امامیه در خصوص عقل با رویکرد و جهت گیری در مقابل فقهای عامه و اخباریون و خاصه بوده است.
و البته بنده معتقدم عقل هنوز جایگاه خودش را در جائیکه باشد پیدا نکرده است، فعلاً عقل در بین ماها همانند قرآن در بین عوام است.