آیت‌الله حاج شیخ علی مشکینی

عالم مجاهد حضرت آیت‌الله حاج شیخ میرزا علی مشکینی

 حجت الاسلام سید عباس موسوی مطلق:

 زندگی‌نامه کوتاه

حضرت آیت الله میرزا علی اکبر فیض، معروف به «مشکینی» در سال 1300 هجری شمسی در یکی از روستاهای مشکین شهر، در اُستان اردبیل، تولّد یافت. آموزش‌های اوّلیه را در نجف اشرف، هنگام حضور پدر برای تحصیل علوم دینی در آن حوزه‌ی مقدّس آغاز کرد و پس از بازگشت به وطن نیز فراگیری علوم دینی را نزد پدر ادامه داد.

وی پس از درگذشت پدر، راهیِ حوزه‌ی علمیّه‌ی اردبیل شد و چند ماه در آن‌جا مقدّمات را خواند. سپس به قم بازگشت و در درس‌های حضراتِ آیات: حجّت، محقّق داماد، بروجردی و امام خمینی شرکت جُست. در این دوره، مهاجرت کوتاهی به نجف داشت و حدود هفت ماه از محضر استادان آن دیار بهره بُرد، ولی به دلیل گرمیِ هوای نجف و ضعف مزاج، مجبور به بازگشت شد.

آیت الله مشکینی از استادان مُبرّزِ حوزه‌ی علمیّه قم به شمار می‌رفت و در درس‌های مقدّمات، سطح، تفسیر، خارج فقه و اخلاق، شاگردان فراوانی تربیت کرد. وی هرگز در طول زندگی علمی، تدریس را رها نکرد. درس اخلاق آیت الله مشکینی در دهه‌ی 1340 که ارائه‌ی درس اخلاق در حوزه‌های علمیّه کم‌تر رواج داشت، مشهور بود و بسیاری از طلابّ درس اخلاق ایشان، با حالت منقلب، جلسه را ترک می‌کردند.

او در 8 مُرداد 1386 ـ مصادف با نیمه‌ی رجب 1428 ـ دارِ فانی را وداع گفت[1].

«آقای مشکینی ـ در زمان حیاتشان من این اعتقاد را داشتم، الان هم بر همان اعتقاد هستم ـ یک آدم بی بدیل بود؛ یعنی ما حَقّاً [و] انصافاً، هیچ‌کس را با این جامعیّت در خصوصیّات مختلف، در بینِ روحانی‌مان نداریم. انصافاً یک مَرد بی بدیل و بی نظیری بود... آدمِ بسیار خوش سلیقه‌ای بود. ایشان علاوه بر جهاتِ علمی، اخلاقی، سیاسی[2]، تقوایی و مانندِ این‌ها، بسیار اهل ذوق و اهل سلیقه و مانند این‌ها بودند»[3].

صاحب نصایح

چهره‌ی او برای همه آشنا بود. در جایگاه یک فقیه مبارز، سیاستمدار و معلّم اخلاق که سیره و سخنش، از تقوا حکایت می‌نمود. حضور او در مجلس خبرگان، صلابت خاصّی داشت. خطبه‌های نمازجمعه‌اش، انسان را با خدا آشنا می‌کرد و ثمره‌اش، یاد مبدأ و معاد بود. من هم مانندِ سایر طلّاب، پس از ورود به حوزه از خطبه‌های نماز جمعه‌ی ایشان استفاده می‌کردم. توفیق حضور در درس‌های حوزوی ایشان را نداشتم ولی در جلسات درس اخلاق و خطبه‌ها، که خود یک دوره‌ی اخلاق بود بهره‌مند شدم و اَحیاناً در بعضی خلوت‌ها سؤالی می‌کردم. به عنوان مثال یک بار عرض کردم: آقا! نصیحتی بفرمایید.

با لحن ملیحی فرمود: «آقایان! کتاب نصایح[4] نوشته‌ام که نصیحت نکنم. آن‌جا پُر از نصیحت است.»

غذای روح

می‌فرمود: «درست است که انسان جسم و روح دارد، و لکن مردم بیش‌تر به جسم می‌رسند. ای کاش قدری هم به روح خویش می‌پرداختند. برای غذای جسم، ارزش قائلند و لکن به فکر غذای روح نیستند»[5].

 نماز شب

می‌فرمود: «نافله‌ی شب! نافله‌ی شب! نافله‌ی شب! خوشا به حال کسی که نافله‌ی شبش ترک نشود و از او بِه‌تر آن‌که نوافل دیگر را هم به جا بیاورد. بالأخره یک حساب و کتابی بوده و هست که کمّلین از اولیا، این‌قدر بر نماز شب تکیه دارند».

در خلوت دل

می‌فرمود: «خلوتتان را با خدا دُرُست کنید. خدا جلوت شما را دُرُست می‌کند. در حدیثِ [نبوی] است که: شما بینِ خود و خدا را اصلاح کنید، خداوند بین شما و مردم را درست می‌کند»[6].

قرض به خدا

می‌فرمود: «اگر کسی از شما قرض خواست، حتماً اجابت کنید. در واقع شما به خدا قرض می‌دهید. عَجَب است فقیر به غنی قرض بدهد! فقط خودش می‌داند چگونه جبران می‌کند. اگر داری، فکرِ بَعدش را نکن. خدا فکرِ بَعدش را کرده».

شعرِ خوب[7]

می‌فرمود: «قدیم، به لسان شعر بیش‌تر مجهّز بودند. گاهی یک بیت، اثرش از چند جلد کتاب بیش‌تر است. بعضی اشعار مثلِ حافظ، دارای عمق است. در انقلاب هم دیدیم که بعضی اشعار چقدر مؤثّر بود».

 از اُنس تا عمل

می‌فرمود: «اُنس با قرآن و روایات، خصوصاً نهج‌البلاغه و اُنس با صحیفه‌ی سجّادیه، انسان را به کمال می‌رساند. این اُنس، باعث تدبّر و عمل می‌شود؛ همچنان که تدبّر و عمل نیز باعث اُنس می‌شود».

پیام تسلیت رهبر معظّم انقلاب به مناسبت درگذشتِ مرحوم آیت الله مشکینی

بسم الله الرحمن الرحیم

انّا لله و انّا الیه راجعون

رحلت فقیه مجاهد و پارسا: حضرت آیت الله آقای حاج میرزا علی مشکینی ـ اعلی الله مقامه ـ موجب تأسّف و تأثّر شدید این‌جانب گردید.

این روحانی عالی‌قدر، از جمله شخصیّت‌های نادری بود که در سراسر عمر با برکت ودر مراحل گوناگون زندگی نورانی خویش منشأ برکات فراوان برای حوزه‌ی علمیّه و مردم مؤمن و اسوه‌ی اخلاقی و عملی برای شاگردان و ارادتمندان بود.

در دوران طاغوت جزوِ پیشگامان نهضت اسلامی، و در دوران جمهوری اسلامی در شمار مجاهدان واقعی و معلّم اخلاص و پرهیزگاری و پارسایی محسوب می‌گشت.

رفتار و عمل او بیش از بیان شیرین و رسایش، دعوت کننده به ایمان و پارسایی و حق‌طلبی و حقگویی بود. جایگاه رفیع او در نظام جمهوری اسلامی و ریاست مجلس خبرگان رهبری از آغاز تشکیل این مجلس که نشانه‌ی حُرمت و مکانتِ او در چشمِ نخبگان و علمای بزرگ و اساتید مُبرّز روحانیِ کشور است، هرگز نتوانست در تواضع و فروتنی او یا در زندگی زاهدانه و دامن پاک او خدشه‌ای وارد آوَرَد. او جامعِ علم و عمل، جهاد و زُهد، تشخیص و سلوکِ صائب و مستقیم و بدون انحراف بود. فقدان این عالِمِ ربّانی و این روحانی جلیل القدر، ضایعه‌ای بزرگ است.

از خداوند متعال، عُلوّ درجات و مغفرت و رحمتِ واسعه‌اش را برایِ روحِ مطهّر ایشان مسألت می‌کنم و به ملّت ایران و حوزه‌های علمیّه و مراجع عظام و عُلَمای اَعلام، به ویژه به خاندان مُکرّم و بازماندگان محترم و همه‌ی ارادتمندان و شاگردان ایشان تسلیت عرض می‌کنم.

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته

سیّد علی خامنه‌ای

منبع: کتاب جام حضور، تالیف حجت الاسلام سیدعباس موسوی مطلق، صفحه 175 الی 183

 پی نوشت ها

[1] . روزنامه جوان (ویژه‌ی سالگرد رحلت آیت الله مشکینی)، مرداد 1391 معلّم اخلاق، ص 5؛ با اندکی تلخیص و تصرّف.

[2] . آیت الله مشکینی جزو نخستین و برترین فضلای حوزه‌ی علمیّه قم بود که از ابتدای نهضت امام خمینی به این حرکت انقلابی پیوست و تا پایان نیز در مکتب امام استوار و بی تزلزل ماند. حاصل همین مجاهدت ما هم چند دور بازداشت، تبعید به ماهانِ کرمان، گلپایگان و کاشمر بود نام ایشان معمولاً در میان نام‌های روحانیان ممنوع المنبر ساواک بود؛ همان / 13.

[3] . از سخنان منتشر نشده‌ی رهبر معظّم انقلاب در دیدار با دست‌اندرکارانِ برگزاریِ همایش بزرگداشت آیت الله مشکینی: 1391/1/28؛ همان / 9.

[4] . نصایح از تألیفات مرحوم آیت‌الله مشکینی که در آن هزار و یک سخن از ائمّه‌ی معصومین علیهم السلام را به سَبک عددی نوشته است. این کتاب را حضرت آیت‌الله جنّتی ترجمه و نشر الهادی، بارها منتشر کرده است.

[5] . امام علی علیه السلام فرمود: «عَجِبتُ لِاَقوامٍ یَحْتَمُونَ الطَّعامَ مَخافَةَ الاَذی، کَیْفَ لا یَحْتَمُونَ الذُّنُوبَ مَخافَةَ النّار؛ در شگفتم از مَردمی که از خوراک برای گزندش پرهیز می‌کنند، چگونه از گناه برای آتش دوزخ نمی‌پرهیزند!»؛ تحف‌العقول / 346.

[6] . «مَنْ اَصلَحَ فیما بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللهٍ، اَصْلَحَ‌اللهُ فیما بَیْنَهُ وَ بَیْنَ‌النّاسِ»؛ پاسخ‌های آیت‌الله بهجهت به رازهای دین / 92.

در نهج الفصاحه نیز آمده است: «مَنْ اَحْسَنَ فیما بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الله کَفاهُ‌اللهُ ما بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النّاس»؛ ابوالقاسم پاینده، ص 448، ح 2939. این حدیث، در شماره‌ی 3014 تکرار شده است!

[7] . نوشتنی است که حضرت آیت‌الله مشکینی، در کشکول حکمت، که در سال 1386، روانه‌ی بازار کتاب ساخته، از اَشعار فراوانی، استفاده کرده است؛ سروده‌هایی از: ملک‌الشّعرای بهار، فیض کاشانی، شیخ مهرعلی خویی، حافظ، صائب تبریزی، سیّدرضا هندی، شیخ فضل‌الله نوری، سعدی، قاآنی، نیّر تبریزی، ابوالحسن تهامی، فردوسی، شیخ بهایی، شوریده‌ شیرازی، محتشم کاشانی، عطّار، سنایی، وصال شیرازی، ادیب نیشابوری، سلمان ساوجی، ایرج میرزا، انوری ابیوردی، جامی، فروغی بسطامی و... در برخی موارد نیز به شرح ابیاتی از جمله اشعار حافظ، پرداخته است.