خلاصه تقریر درس فقه مقارن استاد حجت الاسلام موسوی مطلق - جلسه پنجم

بسم الله الرحمن الرحیم
تبیین منابع چهارگانه فقه شیعه(ادلۀ اربعه)
قرآن
اولین منبع قرآن است که در اصطلاح کتاب گفته می شود.
در قرآن تقریباً ۵۰۰ آیه به احکام (۸ درصد آیات) مرتبط است، گرچه بعضی قائل به بیش از ۵۰۰ آیه می باشند. در طول تاریخ علماء زیادی تحت عنوان آیات الاحکام آثاری را تالیف نموده اند.
قرآن کلام خداست و تحریفی در آن به معنای نقصان و زیاده صورت نگرفته است.
قرآن که از مصدر وحی می باشد توسط پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله بدون کم و زیاد به مردم ابلاغ گردیده است.
قرآن قطعی الصدور و ظنی الادله است.
در شناخت قرآن باید ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، عام و خاص شناخته شود.
قرآن اصل و ریشۀ تمام احکام فقهی می باشد، احکام تفصیلی هم که در قرآن نیامده طبق دستور قرآن باید به پیامبر عظیم الشأن اسلام مراجعه کرد:
وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ( آنچه را پیامبر به شما عطا کرد بگیرید و از آنچه شما را نهی کرد)
حشر آیۀ ۷
سنت
دومین منبع سنت است
اهل سنت قائل به حجت بودن قول و فعل پیامبر هستند.
شیعه سنت را اینگونه معنا می کند:
قول، و فعل و تقریر پیامبر و امامان معصوم و صدیقۀ کبری حجت است.
فرق ما با اهل سنت در کیفیت انتساب سنت به پیامبر اکرم است.
سنتی مورد استناد فقیه است که از معصوم علیه السلام باشد و بتوان دلیل قطعی صدور آن را از معصوم به اثبات رساند، فقیه باید به روایت و سنتی که می خواهد بر اساس آن فتوا صادر کند قطع و یقین پیدا کند و مطمئن شود که فعل و قول یا تقریر معصوم است. بدون حجت شرعی امکان پذیر نیست فی المثل:
خبر واحدی از راوی عادل و مورد وثوق از آن جهت که خبر واحد است و راوی آن عادل است، گمان می کند که این روایت سنت است ولی نمی توان قطع و یقین پیدا کرد. مگر دلیل شرعی دیگری که سنت بودن آن با قطع و یقین حاصل گردد. آنگاه به آن خبر واحد که از عادل مورد وثوق رسیده استناد می شود. آنگاه حجت قرار می گیرد.
حجت شرعی یا از طریق خبر ثقه است یا خبر موثق:
اثبات یک خبر و روایت که حجت شرعی گردد از دو طریق ذیل است:
۱_ خبر شخص ثقه و عادل
۲_ متن خبر ثابت می کند کلام معصوم است یعنی به این نتیجه می رسد که صدور این روایت از غیر معصوم محال عادی است.
حجیت پیامبر و امامان معصوم از قرآن
شیعه بفرمان خدا در قرآن قول، فعل و تقریر پیامبر اکرم و اهل بیت را حجت می داند. فلذا آنان که شعار کفانا کتاب الله و حسبنا کتاب الله سر دادند در واقع بر علیه قرآن قیام کردند و مُهر بطلان به قرآن زدند، چراکه قرآن همین سخن را رو کرده و فرموده:
فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ ((پس هرگاه دربارۀ چیزی [از احکام و امور مادّی و مسائل خانوادگی و اجتماعی و جنگ و صلح] اختلاف داشتید، اگر به خداوند و قیامت مؤمن هستید [برای خاتمه یافتنِ اختلاف] آن را به خدا و پیامبر ارجاع دهید!))
نساء آیۀ ۵۹
مرجع نهائی بررسی تمام اختلافات خدا و رسول است.
سلمنا اگر کتاب خدا کافی است، پس به چه مجوزی باید حرف شما که گفته اید کفانا کتاب الله را پذیرفت، حدیث بی اساس شما را باید قبول کرد ولی حدیث وحی پیامبر را نباید پذیرفت و البته این سخن به ادلۀ فراوان عقلی و نقلی به اثبات رسیده ولی اکنون در مقام نقد این سخن نیستم.
آیات اطاعت از خدا و رسول عبارتند از:
۱_ وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ( و از خداوند و پیامبر اطاعت کنید تا مورد رحمت قرار گیرید)
آل عمران آیۀ ۱۳۹
۲_ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ ((پس هرگاه دربارۀ چیزی [از احکام و امور مادّی و مسائل خانوادگی و اجتماعی و جنگ و صلح] اختلاف داشتید، اگر به خداوند و قیامت مؤمن هستید [برای خاتمه یافتنِ اختلاف] آن را به خدا و پیامبر ارجاع دهید!))
نساء آیۀ ۵۹
۳_ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ ۖوَمَنْ تَوَلَّىٰ فَمَا أَرْسَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظًا ((هرکه از پیامبر اطاعت کند در حقیقت از خداوند اطاعت کرده است، و هرکه [از پیامبر] روی برتابد [حسابِ کارش بر عهدۀ ماست،] ما تو را بر آنان به عنوان مسئول [اعمالشان که به اجبار از نافرمانی حفظشان کنی] نفرستادیم))
نساء آیۀ ۸۰
۴_ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ ((
ای مؤمنان! از خدا و پیامبرش اطاعت کنید، و درحالی که [دستورهای پیامبر را در مورد مبارزه با دشمنان] می شنوید از او نافرمانی نکنید! [زیرا پیروزی در گروِ اطاعت از اوست ] ))
انفال آیۀ ۲۰
۵_ قُلْ أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ ۖفَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَیْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَیْکُمْ مَا حُمِّلْتُمْ ۖ وَإِنْ تُطِیعُوهُ تَهْتَدُوا ۚ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ ((بگو: از خدا و رسول [در همۀ امور] اطاعت کنید، پس اگر رویگردان شوید [زیانی متوجه پیامبر نخواهد شد؛ زیرا] بر او فقط مسئولیت [تبلیغ و پیام های خدا است] که برعهده اش نهاده شده، و بر شما [هم] مسئولیت [انجام تکالیفی است] که بر عهده تان گذارده اند، اگر از او اطاعت کنید هدایت می یابید، و برعهدۀ این پیامبر جز رساندن آشکار [پیام وحی] نیست))
نور آیۀ ۵۴
۶_ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ (( ای مؤمنان! از خدا و پیامبر اطاعت کنید، و اعمالتان را [با تخلّف از فرمان خدا و رسول، و نفاق و شرک] باطل نکنید))
محمد آیۀ ۳۳
آیات مخالفت با دستور و اطاعت رسول خدا
۱_ فَإِنْ عَصَوْکَ فَقُلْ إِنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ (چنانچه از تو نافرمانی کردند بگو: من از آنچه انجام می دهید بیزارم )
شعراء آیۀ ۲۱۶
۲_ وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَهٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ مِنْ أَمْرِهِمْ ۗ وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِینًا ((شایسته هیچ مرد و زن مؤمنی نیست که چون خدا و پیامبرش کاری را فرمان دهند، از پیش خود [و برخلاف فرمان خدا و رسول] کاری دیگر را انتخاب کنند، هرکس از خداوند و پیامبرش نافرمانی کند قطعاً به صورتی آشکار گمراه و منحرف شده است))
احزاب آیۀ ۳۶
۳_ إِلَّا بَلَاغًا مِنَ اللَّهِ وَرِسَالَاتِهِ ۚ وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا (([من مسئولیتی ندارم] جز تبلیغ [احکام و معارف] و رساندن پیام های الهی از جانب خدا، کسانی که از خدا و پیامبرش نافرمانی کنند حتماً آتش دوزخ سزاوار آنان است درحالی که در آن همواره جاودانه اند))
جن آیۀ ۲۳
نکته مهم این است که آیۀ اولی المر به اعتراف محدثین عامه و خاصه امامان اثنی عشر می باشند که اطاعت آنان واجب شده است.
ضمن اینکه سخنان پیامبر بر ما طبق فرمان الهی حجت است.
وَمَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَىٰ (( از روی هوا و هوس سخن نمی گوید منطقش جز وحی که [به سویش] فرستاده می شود نیست [جبرئیلِ امین، آن فرشتۀ] بسیار نیرومند به او آموخته است))
نجم آیات ۳و۴
وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ( آنچه را پیامبر به شما عطا کرد بگیرید و از آنچه شما را نهی کرد)
حشر آیۀ ۷
این پیامبر با این ویژگی سخنانش در حق اهل بیت که در منابع شیعه و سنی آمده است، حجیت اهل بیت را اثبات می کند.
اطاعت از رسول خدا و اهل بیت نیز به تواتر رسیده است.