خلاصه تقریر درس فقه مقارن استاد حجت الاسلام موسوی مطلق - جلسه دهم

بسم الله الرحمن الرحیم
تشریع اذان در مکتب شیعه
شیعه اذان را از أمور وحیانی و از عبادات توقیفى میداند، و روایاتى را که در ان خواب أفراد را علت قانونى شدن و جعل اذان میداند را رد کرده و ایضا روایاتی که دال بر پیشنهاد به پیامبر خدا از ناحیه ى اصحاب و دیگران را مردود میداند و این گونه أمور را منافى شان رسالت میداند و البته باعث وهن رسول الله میگردد.
اذان به عنوان شعار اسلام و مسلمین در برابر شعار سایر ادیان دیگر از حرمت و قداست خاصى برخوردار می باشد.
اذان در سال اول هجرت اعلام شده است.
اذان در لغت به معناى اعلان یا اعلان نمودن أمده
است و در قران نیر این کلمه و مشتقات ان بسیار بکار رفته است.
ایاتی که مرتبط با اذان است به عنوان نمونه عبارت است از:
یا ایهاالذین آمنوا اذا نودی لصلوه من ....
وإذا نادیت
روایات اذان
روایات باب اذان بسیار زیاد است به عنوان نمونه برخی از این. روایات را نقل میکنیم:
۱_
رسول¬ الله(ص) فرمودند: در حجراسماعیل (کنارکعبه) خواب بودم که جبرئیل آمد و من را بیدار کرد و (معراج شروع شد)....سپس فرمود می¬دانی کجا هستی؟ اکنون در بت¬المقدس هستی؟ اینجا بیت¬¬المقدس است؛ بیت¬الله اقصى. در اینجا حشر و نشر است. جبرئیل در بیت¬المقدس ‍بپا ایستاد و انگشت سبابه دست راست خود را در گوش راست نهاد و شروع به گفتن اذان نمود، ... و در آخر آن دو مرتبه گفت: قد قامت الصلوه. انبیاء دعوت جبرئیل را لبیک گفتند و چهار هزار و چهارصد نفر جمع شدند و هر کدام در محل خویش در صفى ایستادند. وقتى صف¬ ها مرتب شد، جبرئیل بازویم را گرفت و گفت: یا محمد! پیش برو و بر برادران خویش نماز بگزار. تو خاتمى و خاتم بر مختوم (کسانى که پیش از تو آمده اند) مقدم است....(۱)
۲_
پیامبر¬اکرم(ص) فرمود: وقتى به معراج رفتم و به سدره المنتهى رسیدم ... ناگاه مشاهده کردم فرشته¬اى اذان مى¬گوید که در آسمان قبل از آن شب دیده نشده بود.
فرشته گفت: الله اکبر، الله اکبر. خداوند فرمود: بنده¬ام راست مى¬گوید؛ من بزرگترم (از آنکه به وصف در آیم). او گفت: أشهد أن لا اله الا الله، أشهد أن لا اله الا الله. خداوند فرمود: راست مى¬گوید، خدایى جز من نیست. ادامه داد: أشهد أن محمدا رسول ¬الله، أشهد أن محمدا رسول¬ الله. فرمود: راست مى¬گوید، محمد(ص) بنده من و پیامبرى است که او را برگزیده ام. گفت: حى على الصلوه، حى على الصلوه. فرمود: راست مى¬گوید بنده¬ام دعوت مى¬کند به دستور واجبم، هر که با رغبت و میل به امید ثواب به سوى این دستور بشتابد، کفاره گناهان گذشته او است. باز فرشته گفت: حى على الفلاح، حى على الفلاح. خداوند فرمود: آرى، نماز صلاح و نجاح و فلاح است. پس از آن من امامت ملائکه را عهده دار شدم و نماز جماعتى با فرشته¬ها خواندم. چنانکه قبلا امامت انبیاء را در بیت المقدس کرده بودم.(۲)
۳_
امام¬ صادق(ع) فرمودند: وقتی رسول¬ الله(ص) به معراج رفتند، وقت نماز شد و جبرئیل اذان گفت، وقتی الله ¬اکبر الله¬اکبر گفت، ملائکه گفتند: الله ¬اکبر الله¬ اکبر و چون اشهد أن لا اله الا الله گفت، ملائکه گفتند: انداد خلع شدند. وقتی جبرئیل گفت: أشهد أن محمد رسول¬ الله، ملائکه گفتند: پیامبری است که مبعوث شده¬است. وقتی گفت: حی علی الصلاه، گفتند: دستور به عبادت پروردگار داد و چون گفت حی علی الفلاح، گفتند: رستگار است کسی که از او تبعیت کند.[٣
۴_
امام ¬باقر(ع) فرمودند وقتی پیامبر(ص) در معراج به بیت المعمور رسیدند، وقت نماز رسید و جبرئیل اذان گفت و رسول¬ الله(ص) جلو رفت و نماز خواند و ملائکه و پیامبران به آن حضرت اقتداء کردند.[۱۶] سپس حضرت بعد از بیان اذان فرمودند: رسول خدا(ص) بلال را به همین صورت امر نمودند و او تا پایان عمر شریف آن حضرت به همان صورت اذان می¬گفت.[۴
۵_
در روایتی دیگر فرمودند:
هنگامى که جبرئیل اذان را آورد، سر پیامبر(ص) بر دامان على(ع) بود. جبرئیل اذان و اقامه را به پیامبر(ص) تعلیم داد. هنگامى که پیامبر(ص) سر خود را برداشت، از على(ع) سؤال کرد: آیا صداى اذان جبرئیل را شنیدى؟ حضرت عرض کرد: آرى پیامبر(ص) بار دیگر پرسید: به خاطر سپردى؟ گفت: آرى. پیامبر اکرم(ص) فرمود: بلال را حاضر کن و اذان و اقامه را به او تعلیم ده. على(ع) بلال را حاضر کرد و اذان را به او تعلیم داد.[۵
این روایات در خبر از فضیلت پیامبر(ص) و تشریع اذان به وحی الهی مشترک هستند اما روایت اخیر علاوه بر آن، یکی از فضائل امیرالمومنین علی(ع) نیز محسوب می¬شود.
۶_
از امام حسین(ع) در مورد اذان سوال نمودند که آیا سبب آن رویای عبدالله بن زید بود؟! فرمود: اذان به پیامبر(ص) وحی شده¬است اما شما گمان می¬کنید که پیامبر(ص) اذان را از عبدالله بن زید یاد گرفته است(طبق خوابی که عبدالله می¬بیند) در حالی که اذان صورت دین شماست و حضرت ناراحت شدند. در حالی که از پدرم علی بن ابی طالب شنیدم که فرمودند: هنگامی که پیامبر(ص) به معراج رفت، خداوند فرشته¬ای (که قبل و بعد از آن دیده نشد) را فرستاد و اذان و اقامه گفت. سپس جبرئیل به پیامبر(ص) عرضه داشت که اذان نماز اینگونه است.[۶
۷_
امام صادق(ع) فرمودند: خداوند لعنت کند قومی را که گمان می¬کنند که پیامبر(ص) اذان را از عبدالله بن زید یاد گرفته است، سپس فرمودند: وحی بر پیامبر(ص) نازل می¬شود در حالی که شما گمان می¬کنید که آن حضرت اذان را از عبدلله بن زید گرفته!![٧
۸_
امیرالمومنین علی(ع) از پیامبر(ص) در جواب یک یهودی نقل می¬کند که فرمودند: اذان و اقامه و....از اموری است که به من و امت من اختصاص یافته است.[٨
۹_
از عبدالصمد بن بشیر نقل شده که نزد امام صادق(ع) ذکر اذان به میان آمد. کسی (اعتقاد اهل¬سنت را بازگو کرد) گفت: مردی از انصار در خواب اذان را یاد گرفت و به پیامبر(ص) این خواب را گزارش داد و پیامبر(ص) دستور داد تا او این اذان را که در خواب دیده به بلال یاد دهد. امام ¬صادق(ع) فرمود: دروغ می¬گویند: پیامبر(ص) در سایه کعبه خواب بود که جبرئیل با ظرفی از آب آمد و ایشان بیدار نمود و ...به معراج سیر کردند (و در هر مرتبه از ابواب آسمان یک فقره از اذان توسط جبرئیل بیان شد) و نماز به پاشد و پیامبر(ص) بر همه مقدم شد تا با او نماز بخوانند. سپس امام فرمودند: حقیقت تشریع اذان اینگونه است.[٩
۱۰_
امام ¬باقر(ع) در جواب به نافع بن ارزق از دوستداران عمر بن خطاب، فرمودند: از نشانه¬هایی که خداوند آن را به پیامبر(ص) هنگام معراج در بیت المقدس نشان داد این بود که انبیاء و رسولان را در آنجا جمع نمود و به جبرئیل دستور داد تا اذان و اقامه بگوید که حی علی خیرالعمل هم گفت.[١٠
۱۱_
عمر بن اذینه از امام¬ صادق(ع) نقل مى¬کند که حضرت فرمود: آیا از اینان (اهل¬ سنت) روایت مى¬کنى؟ گفتم: فدایت شوم در چه موردى؟ فرمود: در مورد اذان و رکوع و سجود ایشان. گفتم: اینان مى¬گویند اذان را اُبىّ بن کعب در خواب دیده¬است. فرمود: دروغ مى¬گویند. دین خدا عزیزتر از آن است که در خواب دیده شود....[١١
۱۲_
امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: وقتی پیامبر(ع) از عرفات به مزدلفه رفت، در آنجا بین نماز مغرب و عشاء جمع کرد به یک اذان و دو اقامه.[١٢
۱۳_
امام ¬باقر(ع) از امیرالمومنین علی(ع) نقل می¬کند: وقتی رسول¬ الله(ص) به معراج رفت در آسمان هفتم مکانی را در عرش دیدم، من را در آنجا نشاندند و خداوند فرمود: هرکس از امت تو خواسته باشد از بلای من در امان باشد و دعایش مستجاب شود، هنگامی که اذان مغرب را شنید، این دعا را بخواند:
یَا مُسَلِّطَ نِقْمَتِهِ عَلَى أَعْدَائِهِ بِالْخِذْلَانِ لَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْعَذَابِ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ وَ یَا مُوَسِّعاً فَضْلَهُ عَلَى أَوْلِیَائِهِ بِعِصْمَتِهِ إِیَّاهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ حُسْنِ عَائِدَتِهِ عَلَیْهِمْ فِی الْآخِرَهِ وَ یَا شَدِیدَ النَّکَالِ بِالِانْتِقَامِ وَ یَا حَسَنَ الْمُجَازَاهِ بِالثَّوَابِ مَنْ أَطَاعَهُ وَ یَا بَارِئَ خَلْقِ الْجَنَّهِ وَ النَّارِ وَ مُلْزِمَ أَهْلِهِمَا عَمَلَهُمَا وَ الْعَالِمَ بِمَنْ یَصِیرُ إِلَى جَنَّتِهِ وَ نَارِهِ یَا هَادِی یَا مُضِلُّ یَا کَافِی یَا مُعَافِی یَا مُعَاقِبُ اهْدِنِی بِهُدَاکَ وَ عَافِنِی‌ بِمُعَافَاتِکَ مِنْ سُکْنَى جَهَنَّمَ مَعَ الشَّیَاطِینِ وَ ارْحَمْنِی فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تَرْحَمْنِی کُنْتُ مِنَ الْخَاسِرِینَ وَ أَعِذْنِی مِنَ الْخُسْرَانِ بِدُخُولِ النَّارِ وَ حِرْمَانِ الْجَنَّهِ بِحَقِّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ یَا ذَا الْفَضْلِ الْعَظِیم[١٣
این روایت شاهد این مطلب است که حتی دعاهائی که در مواقع مختلف مانند اوقات اذان وارد شده به وحی الهی بوده تا چه رسد به خود اذان.
۱۴_
امام¬ کاظم(ع) فرمودند: الصلاه خیر من النوم (گفتن این جمله: نماز بهتر از خوابیدن است در اذان) بدعتی است که بنی¬امیه انجام داده و آن را داخل اذان نمودند؛ در حالی که در اصل اذان این فقره وجود ندارد؛ اما اگر کسی آن را برای آگاه شدن مردم از نماز بگوید و در اذان داخل نکند، اشکال ندارد؛ زیرا ما آن را جزء اذان نمی¬دانیم.١۴
۱۵_
از امام¬ صادق(ص) در مورد معنی حی علی خیر العمل پرسیدند، که در جواب فرمودند: بهترین عمل ولایت اهل¬بیت(ع) ¬است. و در روایت دیگر آمده که: بهترین عمل نیکی نمودن به فاطمه(س) و فرزاندان اوست.١۵
١- عاملی، شیخ حر؛ وسائل الشیعه،قم، موسسه آل¬البیت، ۱۴۰۹هـ ¬ق، ج۷، ص ۴۰۸
٢محدث نورى،میرزا حسین؛ پیشین، ج ۴، ص ۲۸ و ۴۳ و ۷۳و۷۰ و مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج ۱۸ ، ص ۳۱۷٫
- ٣همان، ج ۴، ص۴۰
۴شیخ صدوق، حسین بن علی؛ من‌لایحضره‌الفقیه ج ۱، ص۲۸۲
۵کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه ، ۱۳۶۵ هـ ش، ج ۳، ص ۳۰۲
۶- شیخ طوسى، محمد بن الحسن؛ پیشین، ج ۲، ص ۶۰ و شیخ طوسى، محمد بن الحسن؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، ایران، تهران، دارالمتب الاسلامیه، اول، ۱۳۹۰هـ ق،ج۱،ص۳۰۶- فَأَمَرَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ ص بِلَالًا فَلَمْ یَزَلْ یُؤَذِّنُ بِهَا حَتَّى قَبَضَ اللَّهُ رَسُولَهُ
- ٧شیخ طوسى، محمد بن الحسن؛ التهذیب، ج ۲، ص ۶۰
٨محدث نورى،میرزا حسین؛ ج۴ ص۱۷و۱۸
٩عاملی، شیخ حر؛ ج ۵، ص ۳۷۰
١٠محدث نورى،میرزا حسین؛ ۴ج، ص۲۳
١١همان، ج۴، ص ۴۲
[١٢- همان، ج۴، ص ۴۸
[١٣کلینى، محمد بن یعقوب؛ پیشین، ج ۳، ص ۴۸۲
١۴محدث نورى،میرزا حسین؛ پیشین ،ج۴، ص ۵۰
[١۵- همان، ج۴،ص ۵۴